„Chłopcy z Nowoszyszek” to czwarta i zarazem ostatnia powieść Floriana Czarnyszewicza – ukazała się w Londynie w roku 1963, a więc na rok przed śmiercią pisarza. Ta książka jest w pewnym sensie kontynuacją „Nadberezeńców” oraz „Wicika Żywicy”, a zarazem swoistym ich epilogiem.

„Losy pasierbów” to trzecia powieść Floriana Czarnyszewicza, ale gdy wziąć pod uwagę chronologię opowiadanych wydarzeń, stanowi ona zamknięcie swego rodzaju tetralogii, jaką stanowią „Nadberezeńcy” (1942), „Wicik Żywica” (1953) i „Chłopcy z Nowoszyszek” (1963). Tetralogii, gdyż łączą te powieści bohaterowie: wszyscy pochodzą z okolic Berezyny, wszyscy są Polakami i katolikami, wszyscy walczyli o niepodległość swej wielkiej i małej ojczyzny. Dzisiaj zobaczymy pewnie w „Losach pasierbów” epilog „Nadberezeńców”, dopełnienie – historyczne i literackie – historii dramatycznego exodusu mieszkańców ziem wschodnich z ich ojczyzny, która nie umiała docenić ich ofiary i nie potrafiła się o nich zatroszczyć. Jest to też pożegnanie Czarnyszewicza z Ojczyzną, jedno z najbardziej przejmujących, jakie pozostawiła nam literatura polska.

Biografia wybitnego polskiego pisarza – Sergiusza Piaseckiego. Jej autorem jest bliski przyjaciel twórcy „Kochanka Wielkiej Niedźwiedzicy”.

L’Allemagne, la Russie et la Question polonaise

„[…]po upadku ostatniego powstania kwestia polska przestała być międzynarodową, stała się kwestią wewnętrzną trzech państw, posiadających ziemie polskie, i, jako taka, zdawała się zbliżać ku rozwiązaniu. Zdawało się, że Prusy zgermanizują Polaków, że Rosja ich zrusyfikuje, Austria zaś, dawszy Galicji prawa narodowe, pozornie uregulowała raz na zawsze ich położenie w Państwie. Rzeczywistość wykazała, że te rachuby były mylne. Pomimo niezwykłych środków eksterminacyjnych, zastosowanych przez Prusy, narodowość polska w tym Państwie zdołała się nawet wzmocnić; system rusyfikacyjny w Królestwie nie przyniósł żadnych rezultatów, prócz ujemnych dla państwa, a nie rozwiązał sprawy nawet na Litwie; wreszcie, w Austrii, w miarę wzrostu sił Słowiańszczyzny i jej organizowania się, Polacy wchodzą na drogę polityczną, niedogodną dla posiadających hegemonię Niemców. We wszystkich ziemiach polskich, pod wpływem oświaty mas i demokratyzacji politycznej, nastąpiło podniesienie energii narodowej, i kwestia polska dziś, po czterdziestu latach, zjawia się na nowo jako paląca i pierwszorzędnej wagi dla każdego z trzech państw kwestia polityczna.[…]”

Sam autor pisze tak w streszczeniu książki przesłanym w przekładzie francuskim dla A. Leroy-Beaulieu, dyrektora Szkoły Nauk Politycznych we Francji.

„Kochane Dzieci, …

Jeżeli te pamiętniki mogą mieć jakąś wartość, wyjąwszy uczuciową, to chyba tę, że przeżywszy lat sześćdziesiąt, dotknąwszy różnych szczebli towarzystwa, żyjąc w epoce dziwnych i niepospolitych przewrotów, nie tylko w kraju naszym, ale i w obcych, byłam świadkiem naocznym, jak nasze towarzystwo ulegając silnym wpływom zewnętrznym i wewnętrznym, nagle się przekształcało zrzucając dawną postać, a przyoblekając nową.”

TOM I

Z opowieści rodzinnych, zapamiętanych obrazów, zamglonej pamięci dziecka i dorosłej refleksji nad tym, co zaszło w początkach życia, składa się pierwszy tom „Pamiętników”. Widzimy szczęście spokojnego, skromnego życia rodziny kresowej, zmącone chorobą i śmiercią ojca. Podziwiamy codzienną dzielność i zaradność kobiet, starających się utrzymać niewielkie gospodarstwo. Towarzyszymy maleńkiej Ewie w przeprowadzkach do spokrewnionych, lecz obcych jej dworków, gdzie była oddawana na wychowanie. Z ciekawością oglądamy jej oczami życie krewnych, przyglądając się im w codzienności i od wielkiego święta.

Piotr Gajdziński pisze o konsekwencjach braku rozliczeń z komunistyczną przeszłością. Autor twierdzi, że w Polsce istnieje coś, co można określić mianem „podziemnego państwa”.

– Uważaj na siebie. Masz 40 minut, żeby dotrzeć do domu, później rusza obława. Jeśli nie zdążysz – wejdź na drzewo i czekaj tam, aż miną cię żołnierze. Lepiej będzie jednak, jeśli dotrzesz do domu, jeszcze przed północą. Omijaj uczęszczane ścieżki i uważaj jak już dojdziesz do miasteczka, o tej porze młody chłopiec nie powinien chodzić sam po drodze – normalnie te rady starszego brata rozzłościłyby Bartka, który doskonale wiedział, jak ma się zachować, teraz jednak czuł, że to troska o jego los przemawia przez Janka. Odpowiedział więc krótko:
– Tak jest!
Oddział powoli ruszył. Kiedy kolejno zaczęli mu znikać z oczu w leśnej gęstwinie, usłyszał jeszcze głos Basi:
– Do zobaczenia w wolnej Polsce!

W „Pamiętnikach” Józef Haller – Błękitny Generał – zawarł opis swego niezwykle burzliwego życia, od patriotycznej i głęboko religijnej atmosfery domu rodzinnego, aż po lata spędzone na emigracji. Jest to głos uczestnika doniosłych wydarzeń z historii odradzającego się państwa polskiego i II wojny światowej, dowódcy wielkich polskich formacji wojskowych, dzielnego żołnierza i znanego polityka, pozostającego w cieniu Marszałka. Głos człowieka dziś może nieco zapomnianego, ale jakże dla historii znaczącego.

Książka o Viktorze Orbanie jest to opowieść o zagorzałym kibicu piłki nożnej, czułym ojcu pięciorga dzieci oraz o niezwykle barwnym i kontrowersyjnym przywódcy politycznym, przyciągającym dziś uwagę całej Europy. Napastnik, Premier Węgier, Viktor Orban zaczął jako młody, wojowniczy liberał, który w słynnym już przemówieniu do milionów Węgrów podczas symbolicznego pogrzebu Imre Nagya w 1989, wezwał sowieckie wojska do opuszczenia Węgier. Zszokował tym zarówno ówczesnych komunistów, jak i ówczesną opozycję.

Cztery lata po tych wydarzeniach, po kilkugodzinnej rozmowie z umierającym premierem Józsefem Antall’em, dało się zauważyć w Orbanie polityczną i duchową ewolucję. Przyczynił się on do rozłamu w swojej partii a następnie rozpoczął budowę silnego, konserwatywnego ugrupowania. Integrując całą węgierską prawicę, stał się hegemonem na węgierskiej scenie politycznej. Wciąż utrzymując swoją pozycję w państwie przeprowadza głębokie reformy wywołujące kontrowersje w całej Europie

„Pamiętnik” Pawła Jasienicy jest jego ostatnim, niestety nieukończonym, przesłaniem do czytelników. Pisany był od 5 stycznia 1970 roku, już w okresie rozwijającej się, choć jeszcze utajonej, ciężkiej choroby autora, która miała po ośmiu miesiącach spowodować jego przedwczesną śmierć. Najcenniejsze karty tej pracy to wspomnienia z carskiej Rosji, gdzie Lech Beynar urodził się i wychowywał do dziewiątego roku życia, i z życia akademickiego w Wilnie, od 1928 roku, widzianego oczami inteligentnego studenta historii Uniwersytetu im. Stefana Batorego. Z wnikliwą szczerością mówi tu Jasienica o wielu znaczących potem, a nawet sławnych ludziach (Miłosz), ale także i o tych, którzy nie najlepiej zapisali się w pamięci Polaków (Stefan Jędrychowski, czy krwawy generał Zarako-Zarakowski). Nieukończony „Pamiętnik” pozostanie ważnym esejem historycznym, wpisującym się dobrze w zamiar autora czynnego uczestnictwa w „sporach na temat dziejów narodu”.

W dziewięciu opowiadaniach o Powstaniu Styczniowym, które składają się na Musi być! Kazimierza Konarskiego, zasadnicze wydarzenia (np. bitwa żyżyńska w Spotkaniu) opracowane zostały zgodnie z wiedza historyczną, na podstawie źródeł i relacji świadków. Jednym z tych świadków jest ojciec autora, Szymon. W Wyprawie wykonuje ważne zadanie dla powstańców. Końcowe Relikwie, w których młodzi żołnierze Legionów Polskich spotykają wdowę po powstańcu styczniowym, spinają lata 1863 i 1914 w jeden logiczny ciąg. Mimo, że ukazują polskie społeczeństwo głęboko podzielone zarówno w 1863 r., jak i w 1914, przedstawiają historię jako zgodną sztafetę pokoleń. Biegniemy w niej także my sami. Nie możemy od niej uciec, więc spróbujmy poznać i zrozumieć. To przecież część naszego „ja”.

dr Anna Maria Krajewska

Mistrz Franciszek Gugenmus na zamówienie ostatniego króla Polski konstruuje przepiękny zegar. Otrzyma go w prezencie ślubnym młody oficer, Kazimierz Nałęcki i jego żona Krystyna. Ich losy, losy ich dzieci, wnuków i los zegara staną się odtąd nierozłączne. Czytelnik poznaje z nimi długi okres historii Polski: od wojny w obronie konstytucji 3 Maja przez Insurekcję Kościuszkowską z jej plastycznie opisanymi walkami ulicznymi w Warszawie, następnie zawieruchę napoleońską, dramatyczne chwile Powstania Listopadowego, głuchą, czarną, mikołajowską noc po jego upadku, działalność emisariuszy ukazaną na przykładzie Szymona Konarskiego, wreszcie wzniosłe i tragiczne wydarzenia Powstania Styczniowego. Historia jest tu na wyciągnięcie ręki. Została ukazana od strony konkretnych zdarzeń widzianych oczyma ich uczestników. Fakty i historyczne postaci przedstawione zostały w powiązaniu z codziennością przedstawicieli kolejnych pokoleń jednej rodziny.

Zegar odkrywa swoją tajemnice dopiero na końcu opowieści. Dziś wielu marzy o skarbie, by nie musieć pracować, bohater książki, lekarz, użyje skarbu po to, by móc wrócić do pracy, którą kocha. Taka epoka, tacy ludzie.

dr Anna Maria Krajewska

„Zakuć, zdać, zapomnieć”, a może „zasłuchać się, zrozumieć, zapamiętać”?

Zamiast maratonu dat Feliks Koneczny obiecuje wciągającą rozrywkę umysłową: podróż w czasie po terenach Polski. Zaczynając od pierwszych plemion piastowskich snuje swoją opowieść z pasją i głębokim zrozumieniem zmian, które miały miejsce w ludziach i na ziemiach. Skąd wziął się naród polski, na czym polegają jego sukcesy i porażki? W niespiesznej opowieści usłyszysz pochwałę uczciwości i poświęcenia, ale też krytyczną ocenę łotrostwa i głupoty. Zapewne westchniesz głęboko nad losem dzieci, pędzonych przed machinami oblężniczymi w Głogowie. Innym razem uśmiechniesz się słuchając, jak Jadwiga (obecnie święta) walczyła o swoją wielką miłość i jak ostatecznie doszło do małżeństwa z Jagiełłą.

Jeśli więc zamiast zakuwać daty chcesz zrozumieć, co ukształtowało Polskę i Polaków przed wielkimi wojnami XX wieku, to ta opowieść jest właśnie dla Ciebie.

Historia Legionów Polskich jest mało znana, a informacje o nich pokutujące w naszym społeczeństwie zazwyczaj nie odpowiadają prawdzie. Stały się one klasycznymi mitami. Zakorzeniły się mocno w świadomości narodowej w okresie międzywojennym, zwłaszcza po roku 1926, gdy piłsudczycy znaleźli się u władzy. Pod władzą komunistyczną krążyły one podskórnie w znacznej mierze stały się częścią polskiej świadomości narodowej. Były przekazywane z pokolenia na pokolenie, a ich egzemplifikacją jest przekonanie, że w roku 1918 odzyskaliśmy wolność wyłącznie dzięki Józefowi Piłsudskiemu.

Niniejsza książka nie ma owych legionowych mitów obalać. Ambicją tej publikacji jest ukazanie całej złożoności i wielobarwności ruchu legionowego z jego różnorodnymi korzeniami. Zaczyna się nie od wymarszu Pierwszej Kadrowej ale od działalności Organizacji Bojowej PPS. Autor omawia działalność Związku Walki Czynnej, a następnie Związku Strzeleckiego. Przybliża proces kształtowania się związanego z nimi obozu politycznego, funkcjonującego w Galicji.